Klimaatverandering vraagt om vergroening in de steden
Klimaatverandering leidt wereldwijd tot een stijging van temperaturen, waarbij steden extra hard getroffen worden. Hittestress, waarbij hoge temperaturen gezondheidsproblemen veroorzaken en zelfs tot sterfgevallen kunnen leiden, wordt steeds actueler. Dr. ir. Jeroen Kluck, lector Klimaatbestendige Stad, en Lisanne Corpel, docent-onderzoeker Klimaatbestendige Stad aan de Hogeschool van Amsterdam, leggen uit waarom dit een probleem is én bespreken de mogelijke oplossingen.
Kwetsbare groepen het meest getroffen
"Het zijn vooral ouderen, mensen met een kwetsbare gezondheid en mensen die weinig financiële middelen hebben die gevoelig zijn voor hittestress," aldus Kluck. Hij wijst erop dat woonsituaties hierbij cruciaal zijn: "Heb je weinig ruimte, slechte ventilatie of ontbreekt zonwering, dan loop je extra risico."
Lisanne Corpel vult aan: "Hittestress raakt iedereen, maar vooral kwetsbaren hebben niet altijd de middelen om zich goed te beschermen. Daarbij komt dat het aantal warme nachten toeneemt, waardoor woningen minder afkoelen.Dit probleem zal in de toekomst alleen maar groter worden." Corpel benadrukt dat naast kwetsbaren ook kinderen risico lopen, omdat hun welzijn sterk afhankelijk is van het bewustzijn en handelen van hun ouders en verzorgers.
De complexiteit van vergroening in stedelijk gebied
Vergroening wordt vaak genoemd als dé oplossing voor hittestress. "Meer groen betekent meer schaduw en verkoeling," zegt Kluck. "Het is daarnaast goed om
te begrijpen dat niet elk groen hetzelfde verkoelende effect heeft.
Gras kan bijvoorbeeld weliswaar tot vier graden verkoeling opleveren door verdamping, maar als het uitdroogt, is het effect nihil. Bomen daarentegen bieden langduriger en krachtigere verkoeling doordat ze niet alleen verdampen, maar ook schaduw bieden." Toch is vergroening in de praktijk complexer dan het klinkt. "In steden komen veel verschillende functies samen, zowel boven- als ondergronds, waardoor ruimtegebrek een constante uitdaging vormt. Dit betekent dat je niet overal zomaar bomen kunt planten," legt Corpel uit. Maar er zijn andere oplossingen mogelijk.
Innovatieve oplossingen: stadspergola’s
Een concreet voorbeeld is de stadspergola bij de Openbare Bibliotheek Amsterdam (OBA). "Dit soort constructies biedt niet alleen verkoeling, maar ook
ontmoetingsplekken," aldus Corpel. Ze vertelt dat ze onderzoek doet naar het gebruik en de sociale effecten van deze pergola’s. "We onderzoeken samen met
gemeenten hoe we dergelijke maatregelen effectief kunnen inzetten en wat de toegevoegde waarde is voor het gebruik van de openbare ruimte, rekening
houdend met beheer, biodiversiteit, groeicondities van planten en sociale cohesie.
Gemeenten moeten prioriteiten stellen en bewust investeren in maatregelen voor kwetsbare wijken.
Sinds de plaatsing van de pergola in februari zien we dat er direct gebruik van wordt gemaakt. Er zitten continu mensen onder." Kluck voegt toe: "We zien stadspergola’s zeker niet als vervanging voor bomen, maar als aanvulling waar bomen minder goed kunnen groeien. Denk aan marktpleinen, winkelstraten en plekken waar ondergrondse infrastructuur het planten van bomen bemoeilijkt."
De rol van bestrating
Ook de keuze voor bestratingsmateriaal speelt een rol in het beperken van hittestress. Hoewel lichtgekleurde en waterdoorlatende materialen soms worden
aanbevolen, benadrukt Kluck dat het daadwerkelijke verkoelende effect hiervan beperkt is: "Schaduw heeft verreweg het meeste effect, veel meer dan een
lichtere kleur steen. Toch is het belangrijk om ook bestrating kritisch te bekijken, bijvoorbeeld omdat hete oppervlakken in de nacht weer warmte uitstralen." Corpel benadrukt daarnaast het belang van het onderzoeken van waterdoorlatende bestrating: "Dit soort materialen kan zorgen voor betere infiltratie van regenwater. Water wat hieruit verdampt verkoelt de stad, maar nog niet duidelijk is of dit effect groot is.
De 3-30-300 regel: een praktische vuistregel
Een praktische vuistregel voor stedelijke vergroening is de 3-30-300 regel: vanuit elk huis minimaal drie bomen zichtbaar, 30 procent boomkroonbedekking in de wijk, en binnen 300 meter toegang tot een parkje. "Dit sluit goed aan bij onze richtlijnen uit onderzoek voor een hittebestendige stad," zegt Kluck, “binnen 300m vanaf elke woning een aangename koele verblijfsplek in de buitenruimte, 40% schaduw op loop/fiets gebieden en voldoende groen per wijk" Lisanne Corpel vult aan dat hoewel de 3-30-300 regel een stap in de goede richting is, het geen definitieve oplossing biedt: "Zelfs als steden volledig aan deze regel voldoen, betekent dit niet dat ze automatisch hittebestendig zijn. Er moet gekeken worden naar zowel de directe omgeving van woningen als naar de woningen zelf, om ervoor te zorgen dat mensen daadwerkelijk beschermd zijn tegen extreme temperaturen, en dan moeten we de woningen zelf ook aanpassen, met betere zonwering en ventilatie.
Van bewustzijn naar actie
Corpel vindt het belangrijk dat bewustzijn over hittestress nog groter wordt: "We moeten af van het idee dat hittestress een incidenteel probleem is. Het gaat om de leefbaarheid van onze steden, nu en in de toekomst. Gemeenten moeten prioriteiten stellen en bewust investeren in maatregelen voor kwetsbare wijken."
Zij pleit daarbij voor meer samenwerking en co-creatie met bewoners, zodat oplossingen breed gedragen worden en effectief aansluiten bij de lokale behoeften. Kluck licht toe dat ook het gedrag van de mensen belangrijk is om hitteproblemen te beperken.
Internationale samenwerking en kennisdeling
Kluck geeft aan dat het belangrijk is om internationaal ervaringen uit te wisselen. "In landen als Frankrijk en Spanje hebben ze al langer ervaring met extreme hittegolven en bijbehorende maatregelen, zoals koelcentra waar mensen naartoe kunnen om de hitte te ontvluchten en specifieke bouwrichtlijnen voor woningen. Nederland kan hier veel van leren." Corpel beaamt dit: "We moeten kijken naar best practices uit
andere Europese steden en leren hoe zij omgaan met extreme hitte. Zo kunnen we beter inschatten welke maatregelen het meest effectief zijn voor Nederlandse omstandigheden." Hittestress vraagt om een integrale aanpak, waarin vergroening, woningaanpassingen, en bewustwording en gedrag elkaar aanvullen. Dat gaat tijd kosten. Met innovatieve structuren zoals stadspergola’s kunnen we de buitenruimte snel een stuk hittebestendiger en leefbaarder inrichten.
Dit artikel is ook te lezen in ons relatiemagazine BuitenBeeld dat 2x per jaar verschijnt. Ga naar het formulier om deze vrijblijvend per post of email te ontvangen.
